Η ποιότητα της ζωής του ανθρώπου εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο αυτός ζει. Σε πολλές περιοχές, το περιβάλλον τόσο σε τοπική όσο και σε περιφερειακή κλίμακα βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι οικονομικές δραστηριότητες, και ιδιαίτερα η οικονομική ανάπτυξη, είναι ο κύριος παράγοντας που προκαλεί τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Όμως, σε εποχές ενεργειακής κρίσης το πρόβλημα επιδεινώνεται σημαντικά όχι μόνο λόγω της κατανάλωσης, αλλά και λόγω του τρόπου παραγωγής της ενέργειας. Έτσι, απαιτούνται ιδιαίτερες ενέργειες από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Ενεργειακή κρίση έχουμε όταν υπάρχει ανησυχία στις κυβερνήσεις, στις ενώσεις διάφορων οικονομικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, καθώς και στους πολίτες των κρατών ότι οι απαιτήσεις τους για ενέργεια ενδέχεται να μην ικανοποιηθούν είτε στο άμεσο είτε στο απώτερο (ή και μεσοπρόθεσμο) μέλλον. Τότε δημιουργούνται κοινωνικά προβλήματα και πολιτικές αναταραχές. Βέβαια, η ενεργειακή κρίση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι άμεσα συνδεδεμένοι τόσο με την πρόκλησή της όσο και με τις συνέπειες της εμφάνισής της – εκτός και εάν η τιμή του φυσικού αερίου ανέβει σημαντικά και επηρεαστεί η αγοραστική τους δύναμη ή εάν υπάρχουν ουρές στα βενζινάδικα λόγω έλλειψης καυσίμων. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι ότι οι αιτίες της ενεργειακής κρίσης είναι πολύπλοκες και δεν υπάρχουν απλές λύσεις για την αντιμετώπισή τους. Οι κυριότερες αιτίες του φαινομένου αυτού είναι:
- Η υπερκατανάλωση των ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας, οδηγεί σε ελλείψεις και δυσκολία εξεύρεσης νέων πόρων.
- Ο υπερπληθυσμός οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης βασικών, τουλάχιστον, αγαθών που –ανεξάρτητα από το είδος και τον τρόπο παραγωγής τους– απαιτούν τη χρήση σημαντικών ποσοτήτων ενέργειας.
- Η γήρανση των υποδομών και του εξοπλισμού παραγωγής ενέργειας (πολλές φορές απαρχαιωμένος εξοπλισμός) περιορίζει την παραγωγή ενέργειας και αυξάνει τις απώλειές της.
- Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παραμένουν ακόμη ανεκμετάλλευτες στις περισσότερες χώρες καθώς η πραγματική δυνατότητα εφαρμογής τους δεν έχει αξιοποιηθεί. Το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας προέρχεται από μη ανανεώσιμες πηγές, δηλαδή τα ορυκτά καύσιμα.
- Η καθυστέρηση στη λειτουργία νέων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, που μπορούν να καλύψουν το χάσμα μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ενέργειας, έχει ως αποτέλεσμα παλιές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής να εξακολουθούν να καλύπτουν την καθημερινή ζήτηση ενέργειας.
- Στα περισσότερα μέρη του κόσμου, οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τη σημασία της εξοικονόμησης της ενέργειας, η οποία περιορίζεται μόνο στη θεωρία, και η σπατάλη της ενέργειας είναι μια πραγματικότητα.
- Τα αναξιόπιστα ή ανεπαρκή συστήματα μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας επιδεινώνουν επιπλέον το πρόβλημα.
- Οι πόλεμοι και οι εχθροπραξίες μεταξύ χωρών που σχετίζονται με την παραγωγή ή τη μεταφορά ενεργειακών πόρων (φυσικό αέριο, πετρέλαιο) και ενέργειας μπορούν να παρεμποδίσουν την παροχή ενέργειας σε τρίτες χώρες, προκαλώντας ελλείψεις, υψηλές τιμές και προβλήματα στους τελικούς καταναλωτές.
Επομένως, η οικονομία, η ενέργεια και το περιβάλλον αποτελούν ένα περίπλοκο αλληλοεξαρτώμενο σύστημα με σημαντικές προεκτάσεις. Μερικές από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης είναι:
- Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις: Η ενέργεια που παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων δεν επηρεάζει μόνο τη διαθεσιμότητά τους (μείωση τους), αλλά και το περιβάλλον. Η καύση ορυκτών καυσίμων απελευθερώνει αέρια του θερμοκηπίου αλλά και σημαντικούς ατμοσφαιρικούς ρύπος που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων.
- Αύξηση του κόστους ζωής: Καθώς αυξάνεται η χρήση των ορυκτών καυσίμων, αυξάνεται και το κόστος παραγωγής μιας μεγάλης αλυσίδας άλλων προϊόντων.
- Κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές: Η ενεργειακή κρίση δημιουργεί και κοινωνικοοικονομικές διαταραχές και, εάν πάρει παγκόσμιες διαστάσεις με πολιτικές αναταραχές σε ολόκληρο τον κόσμο, μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι τα ενεργειακά και περιβαλλοντικά προβλήματα συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Είναι σχεδόν αδύνατο να παραχθεί, να μεταφερθεί ή να καταναλωθεί ενέργεια χωρίς σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με την παραγωγή της ενέργειας περιλαμβάνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση, την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση των υδάτων (π.χ. πετρελαιοκηλίδες), τη θερμική ρύπανση και τη διάθεση στερεών αποβλήτων (π.χ. πυρηνικά απόβλητα). Για παράδειγμα, σε όλες τις εργασίες ανόρυξης, μεταφοράς και επεξεργασίας του πετρελαίου υπάρχει πιθανότητα να εμφανιστούν διαρροές είτε στο έδαφος είτε σε ένα υδάτινο σώμα. Η εξόρυξη άνθρακα μπορεί επίσης να ρυπάνει τα ύδατα. Οι αλλαγές στη ροή των υπόγειων υδάτων που παράγονται από εργασίες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων μπορεί να φέρουν σε επαφή ποσότητες καθαρού ύδατος με ορυκτά υλικά τα οποία εκπλένονται και ρυπαίνουν τον υδάτινο όγκο. Τα στερεά απόβλητα είναι επίσης υποπροϊόν ορισμένων μορφών παραγωγής ενέργειας. Επιπλέον, η εξόρυξη άνθρακα απαιτεί την αφαίρεση μεγάλων ποσοτήτων χώματος καθώς και άνθρακα από μια περιοχή. Τέλος, και τα έργα ηλεκτροπαραγωγής που αξιοποιούν τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, βιομάζα) ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον, κυρίως στη φάση κατασκευής τους.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων που προκαλούν οι δραστηριότητες του ανθρώπου στο περιβάλλον αντιμετωπίζονται προληπτικά με τη διαδικασία της Εκτίμησης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Αυτή εφαρμόζεται πριν από την υλοποίηση, πριν ακόμη και από τον τελικό σχεδιασμό, κάθε δραστηριότητας ώστε η τελευταία να πραγματοποιηθεί με όσο το δυνατόν πιο φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον. Είναι μια διαδικασία που ξεκίνησε να εφαρμόζεται δειλά-δειλά στη δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ και από το 1986 αποτελεί βασική νομοθεσία προστασίας του περιβάλλοντος και στην Ελλάδα. Έπειτα από περίπου 40 χρόνια, η ελληνική νομοθεσία μπορεί να θεωρηθεί από τις πιο πλήρεις και σε απόλυτη εναρμόνιση με τις σχετικές κατευθύνσεις και ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρέχοντας σημαντικά εργαλεία για την προστασία του περιβάλλοντος.
Όλα παραπάνω αντιμετωπίζονται συνολικά και ολοκληρωμένα στο βιβλίο με τίτλο Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τις επιστημονικές Εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ του Δρ. Σταύρου Καραθανάση και του Καθ. Αθανασίου Κούγκολου.
